Một buổi chiều tháng 6/2024, công ty sở hữu khu đất, Riot Platforms, đang tất bật dựng mỏ đào bitcoin lớn nhất thế giới. Một năm rưỡi sau, dự kiến hai phần ba cơ sở này sẽ được chuyển đổi để phục vụ tác vụ AI và tính toán hiệu năng cao (HPC). Thay vì là “đền thờ” cho bitcoin, nơi đây đang hướng thành một “siêu nhà máy” AI.

Trên khắp nước Mỹ, mô thức tương tự đang lặp lại tại các mỏ đào thuộc nhiều nhà vận hành. Trong 18 tháng qua, ít nhất tám công ty đào bitcoin niêm yết - Bitfarms, Core Scientific, Riot, IREN, TeraWulf, CleanSpark, Bit Digital, MARA Holdings và Cipher Mining - đã công bố kế hoạch rẽ hướng một phần hoặc toàn bộ sang AI.

Sự thay đổi phản ánh nhu cầu ngồn ngộn từ các hãng AI đối với trung tâm dữ liệu đủ sức xử lý khối lượng công việc tiêu tốn năng lượng để huấn luyện mô hình. Trớ trêu thay, khi cuộc chạy đua AI tăng nhiệt, các công ty đào bitcoin quy mô lớn—những bên đã góp phần tạo đà cho AI bằng việc rót hàng tỷ đô la vào hạ tầng trung tâm dữ liệu—lại buộc phải tự làm mới mình.

“Đào bitcoin đã vạch bản thiết kế cho làn sóng tính toán AI và trung tâm dữ liệu hiện đại,” Meltem Demirors, đối tác quản lý tại quỹ đầu tư Crucible Capital, nói. “Họ nhận ra chi phí vốn thấp hơn nhiều nếu đi theo câu chuyện AI. Họ có ‘vỏ’ trung tâm dữ liệu đã cấp điện, đang tháo máy đào ra, và khách thuê mang GPU tới.”

Cơn Bão Hoàn Hảo

Để giành quyền xử lý một lô giao dịch bitcoin và nhận phần thưởng đi kèm, các công ty đào cạnh tranh giải một bài toán tính toán. Lợi nhuận của hoạt động đào phụ thuộc chủ yếu vào giá bitcoin, lượng sức mạnh tính toán bỏ vào, và chi phí vận hành phần cứng đào chuyên dụng để giữ sức cạnh tranh.

Vài năm trở lại đây, nhờ tiến bộ phần cứng, mức độ cạnh tranh trên mạng bitcoin tăng theo cấp số nhân, đồng nghĩa để giành phần thưởng phải cần nhiều năng lực tính toán hơn nữa. Năm 2024, phần thưởng lại giảm một nửa—chu kỳ khoảng bốn năm—xuống 3,125 bitcoin. Trong bối cảnh đó, giá bitcoin gần đây rơi về khoảng 85.000 đô la—giảm 30% so với đỉnh 2025—tạo nên “cơn bão hoàn hảo” đe dọa lợi nhuận của mọi mỏ đào trừ những mỏ hiệu quả nhất.

“Bài toán kinh tế hiện tại rất tệ,” Charles Chong, Phó chủ tịch chiến lược tại hãng tư vấn BlockSpaceForce, cựu giám đốc chiến lược ở Foundry, nói. “Nếu tôi mua máy đào bitcoin hôm nay, tôi không chắc thu hồi vốn.” Tính đến giữa tháng 11, chỉ một phần rất nhỏ trong các công ty đào bitcoin niêm yết lớn còn khả năng sinh lời ở mức giá hiện tại, theo nghiên cứu từ CoinShares.

Ngược lại, thị trường AI hứa hẹn biên lợi nhuận cao hơn và doanh thu ổn định hơn, được neo trong các hợp đồng kéo dài nhiều năm với các hãng công nghệ lớn. Vài tháng qua, các công ty đào bitcoin niêm yết đã công bố hơn 43 tỷ đô la hợp đồng AI và HPC, theo CoinShares.

“Đào bitcoin vẫn có lãi,” Ben Gagnon, CEO Bitfarms—hãng vừa công bố sẽ chuyển hoàn toàn sang AI và HPC vào năm 2027—khẳng định. “Nhưng HPC tạo ra nhiều giá trị hơn trên mỗi đơn vị năng lượng và làm điều đó ổn định nhiều năm trời, nên công ty không thể biện minh việc tiếp tục đổ thêm vốn vào đào bitcoin.”

Thị trường chứng khoán cũng thưởng cho các công ty rẽ hướng sang AI. “Họ là những người cơ hội. Lý do họ vào bitcoin là vì họ dám nhảy đầu tiên—ưa rủi ro,” Chong nói. “Giờ họ thấy cơ hội tương tự với AI.”

Bitcoin “Đậm Chất Mỹ”

Dù vậy, vẫn có những bên trung thành với kiểu “đào thuần,” gồm American Bitcoin—công ty do Eric Trump lập. Khi ra mắt tháng 3, American Bitcoin thực chất tách ra từ Hut 8—một công ty đào trước đây nay hoạt động trong mảng AI và HPC—và vẫn là cổ đông đa số. Khác nhiều công ty, American Bitcoin không sở hữu cơ sở hạ tầng, chỉ nắm phần cứng đào chuyên dụng.

American Bitcoin hiện có thể đào một bitcoin với chi phí tổng bình quân khoảng 50.000 đô la nhờ giá điện thuận lợi và chi phí chung thấp, theo chủ tịch Matt Prusak. “Hiệu quả là ‘đơn vị tiền tệ’ tối thượng,” Prusak nói. “Chúng ta đang thấy ngành bắt đầu ‘lọc’ dần. Những nhà vận hành thiếu kỷ luật cao hoặc không thực sự sinh ra cho bitcoin đang rời cuộc chơi.” Trả lời WIRED hồi tháng 6, Fred Thiel, CEO MARA—khi đó vẫn theo đuổi đào thuần—nghi ngờ khả năng thợ đào chuyển sang AI trơn tru như mong muốn. “Trung tâm dữ liệu cho đào bitcoin là loại đơn giản nhất,” Thiel nói. “Rất khó để thợ đào xoay sang làm hạ tầng cho doanh nghiệp quy mô lớn.”

Khách hàng AI cần thời gian hoạt động (uptime) gần như tuyệt đối để huấn luyện mô hình. Nhưng nhiều thợ đào xây cơ sở dựa trên cam kết với đơn vị vận hành lưới điện rằng họ sẽ ngắt hoạt động trong các giai đoạn nhu cầu năng lượng tăng cao. “Bạn phải có điện 99,99999% thời gian,” Thiel nói. “Thợ đào phải bổ sung máy phát và tự tạo nguồn để bù phần thiếu, rất tốn kém.”

Mặc cho lo ngại đó, vài tháng gần đây, một số công ty từng đào thuần đã ký hợp đồng lưu trú tính toán trị giá hàng tỷ đô la với Amazon, Microsoft và Google.

Đến tháng 11, MARA thông báo bắt đầu triển khai phần cứng cho tác vụ AI tại một cơ sở của mình. Công ty từ chối phỏng vấn.

Một số chuyên gia dự đoán American Bitcoin sẽ chịu áp lực phải theo chân sang AI. “Nếu bạn là lãnh đạo doanh nghiệp, việc của bạn là đẩy giá trị cổ phiếu. Nếu cổ phiếu tăng gấp đôi chỉ vì bạn công bố một hợp đồng AI với ‘đại gia điện toán đám mây’, bạn sẽ làm thôi,” Demirors nói. “Đừng tự lừa mình.”

Prusak nhìn khác đi. “Bạn muốn tối đa hóa lợi ích cổ đông, nhưng phải làm theo cách đúng với lõi kinh doanh,” ông nói. “American Bitcoin không được sinh ra như một công ty hạ tầng dữ liệu phổ dụng.”

Ai Sẽ Đào Bitcoin Bây Giờ?

Dù có thể có lợi cho cổ đông ngắn hạn, việc các thợ đào quy mô công nghiệp chuyển sang AI có thể gây thiệt hại dài hạn cho độ vững chắc của mạng bitcoin, theo các nhà phân tích.

Sự suy giảm mạnh hoạt động đào có thể khiến cuộc tấn công 51% trở nên khả thi hơn—khi ai đó kiểm soát đa số sức mạnh tính toán hướng vào mạng để thao túng giao dịch. Hiện tại, kiểu tấn công này vẫn quá đắt đỏ. Nhưng khi phần thưởng đào tiếp tục giảm theo chu kỳ bốn năm, lo ngại là đào sẽ không còn hiệu quả kinh tế. “Đó chắc chắn là mối đe dọa—và nghiêm trọng,” Chong nói. “Nhưng thời điểm cụ thể còn bỏ ngỏ.” Kịch bản dễ xảy ra hơn, theo dự đoán khác, là đào sẽ rút về những nơi năng lượng rẻ và dồi dào. MARA, chẳng hạn, thông báo sẽ mở cơ sở ở Paraguay. “Thị trường Mỹ đang bão hòa về nhu cầu điện. Ở đây bạn liên tục phải cạnh tranh năng lượng với ngành AI,” Thiel nói.

Những người khác đặt cược rằng đào bitcoin sẽ trở thành “đặc quyền” của các quốc gia—như Bhutan, El Salvador và Mỹ—nơi không thể chấp nhận mối đe dọa đến giá trị kho bitcoin quốc gia họ đã tích lũy. “Có thể người ta sẽ chấp nhận đào lỗ,” Demirors nói, “bởi đó là vấn đề an ninh quốc gia.”