Rác thải điện tử – vấn đề toàn cầu

Rác thải điện tử (e-waste) ngày càng trở thành gánh nặng cho thế giới. Khoảng 78% thiết bị bị loại bỏ không được tái chế đúng cách, thay vào đó bị vứt bỏ hoặc xử lý trong điều kiện nguy hiểm.

Riêng năm 2024, thế giới sản xuất 1,22 tỷ chiếc smartphone. Cộng thêm hàng tỷ TV, laptop, máy tính, vòng đời “mua – xài – bỏ” đang khiến thị trường bão hòa.

Liên Hợp Quốc dự báo đến năm 2030, lượng e-waste sẽ đạt 80 triệu tấn — tương đương 1,5 triệu xe tải 40 tấn xếp thành vòng quanh Trái Đất. “Thế giới cần gấp những dự án e-waste vừa giải quyết môi trường, vừa tạo ra lợi ích kinh tế,” ông Eric Ingebretsen, Giám đốc thương mại SK Tes (đơn vị vận hành 40 trung tâm tái chế CNTT toàn cầu), chia sẻ.

Giải pháp robot đến từ Đan Mạch

Tại Viện Công nghệ Đan Mạch, các nhà nghiên cứu đang phát triển hệ thống robot tích hợp AI, hỗ trợ ngành tái chế và tân trang thiết bị điện tử.

Trong dự án RoboSAPIENS, nhóm của Mikkel Labori Olsen (chuyên gia robot học) đã chế tạo robot có khả năng thay màn hình laptop — công việc vốn tốn nhiều thời gian và khó tìm nhân công vì sự lặp lại nhàm chán.

Robot sử dụng cánh tay cơ khí, bộ dụng cụ chuyên biệt và camera thị giác máy tính. Nó có thể tự tháo ốc, gỡ lớp nhựa bảo vệ và thay màn hình cho nhiều dòng laptop. Hiện robot đã được huấn luyện cho hai mẫu chính và đang mở rộng sang nhiều thương hiệu khác.

“Thay vì bỏ đi một chiếc laptop vẫn dùng tốt chỉ vì vỡ màn hình, ta có thể thay linh kiện và bán lại. Như vậy vừa giảm rác thải, vừa tạo lợi nhuận,” Olsen nói.

Giá trị kinh tế khổng lồ của e-waste

Theo Olsen, laptop tân trang có thể bán được khoảng 200 euro, trong khi nghiền nát toàn bộ để tái chế chỉ thu về khoảng 10 euro vật liệu.

Astute Group báo cáo: một tấn smartphone bỏ đi chứa lượng vàng nhiều hơn một tấn quặng vàng khai thác. Ngoài vàng, e-waste còn chứa đồng, bạc, palladium và đất hiếm — những nguyên liệu then chốt cho sản xuất công nghệ toàn cầu.

Tuy nhiên, phần lớn giá trị này chưa được khai thác. Nguyên nhân là chi phí robot cao, sự đa dạng phức tạp của phần cứng và quy trình AI vẫn trong giai đoạn nghiên cứu.

Thách thức công nghệ hiện đại

Xu hướng thiết kế thiết bị ngày càng nhỏ gọn khiến tái chế khó hơn. Nhiều hãng sử dụng keo thay cho ốc vít, khiến tháo rời và tái chế không làm hỏng linh kiện trở nên gần như bất khả.

Dù vậy, Olsen vẫn lạc quan: “Các doanh nghiệp châu Âu, Đan Mạch và quốc tế đang nâng cấp công nghệ, hướng tới mô hình vừa tái chế, vừa tân trang hiệu quả.”

Một số công ty tại Đan Mạch như Tier 1A, Refurb, Greenmind đã chứng minh khả năng tân trang quy mô lớn — lên tới 2.000 thiết bị mỗi ngày.

Nhóm của Olsen đặt mục tiêu phát triển hệ thống robot sản xuất hàng loạt, có thể nhận diện nhiều mẫu laptop khác nhau, hỗ trợ doanh nghiệp địa phương mở rộng kinh doanh.

Tương lai: biến rác thải thành tài nguyên

Robot AI sẽ thay đổi cách nhân loại xử lý e-waste: từ nhận diện, phân loại đến tháo dỡ thiết bị. Chúng giúp tự động hóa công việc nguy hiểm, giảm chi phí nhân công và nâng cao an toàn.

Quan trọng hơn, công nghệ này có thể “khai quật” kho báu kim loại quý, biến rác thải điện tử thành nguồn tài nguyên chiến lược cho ngành công nghệ toàn cầu.

E-waste không chỉ là thách thức môi trường mà còn là cơ hội kinh tế. Với sự hỗ trợ của robot và AI, ngành tái chế và tân trang thiết bị điện tử có thể bùng nổ, biến “núi rác” toàn cầu thành mỏ vàng công nghệ mới.