Khi trung tâm dữ liệu dưới đất bắt đầu… hết chỗ

Trong cuộc đua AI hiện nay, hầu hết ánh mắt đều dồn vào GPU, mô hình và phần mềm. Nhưng Baiju Bhatt – đồng sáng lập Robinhood và giờ là nhà sáng lập kiêm CEO Aetherflux – nhìn thấy một nút thắt khác: hạ tầng vật lý.

Để nuôi được các mô hình ngày càng phình to và các hệ thống AI tác nhân chạy 24/7, doanh nghiệp phải liên tục mở rộng trung tâm dữ liệu. Việc này không chỉ là chuyện “mua thêm rack và card”, mà là chuỗi bài toán rất trần tục:

• Tìm đất, xin quy hoạch, xử lý pháp lý.
• Đấu nối điện, nước, hạ tầng làm mát.
• Xây dựng công trình chịu tải, đáp ứng tiêu chuẩn an toàn.

Một trung tâm dữ liệu lớn có thể mất 5 năm hoặc hơn từ ý tưởng đến khi đi vào vận hành. Trong khi đó, nhịp tiến hóa của AI tính bằng quý, thậm chí bằng tháng. Aetherflux đặt ra câu hỏi: nếu không thể mở rộng đủ nhanh dưới mặt đất, tại sao không… vượt qua đường Kármán và đưa compute lên quỹ đạo?

Aetherflux và giấc mơ “Galactic Brain”

Aetherflux là một startup không gian ra đời năm 2024, với mục tiêu ban đầu khá tham vọng: chuyển năng lượng từ không gian về Trái Đất bằng laser hồng ngoại. Công ty đã gọi được 60 triệu đô la để phóng một vệ tinh demo vào năm 2026, chứng minh ý tưởng beaming năng lượng từ trạm Mặt Trời trên quỹ đạo xuống mặt đất.

Nhưng đó mới chỉ là phần mở đầu. Từ nền tảng đó, Aetherflux mở rộng tầm nhìn: nếu đã có vệ tinh, năng lượng Mặt Trời và đường truyền laser, tại sao không đặt luôn GPU và hạ tầng tính toán ở trên đó?

Bhatt gọi chùm vệ tinh trung tâm dữ liệu này là “Galactic Brain” – một cái tên nghe như bước ra từ tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Dĩ nhiên, “bộ não thiên hà” này chưa xử lý toàn vũ trụ; thực tế, đây là các vệ tinh năng lượng Mặt Trời quay quanh Trái Đất, ở cùng quỹ đạo với vô số mảnh vỡ không gian và vệ tinh khác. Nhưng tham vọng thì rất rõ: trở thành lớp compute ngoài khí quyển dành cho AI suy luận (inference).

Aetherflux cho biết:

• Vệ tinh trung tâm dữ liệu đầu tiên dự kiến phóng quý I/2027.
• Đợt phóng thường sẽ đưa khoảng 30 vệ tinh lên quỹ đạo bằng Falcon 9 hoặc tên lửa tương đương.
• Nếu Starship của SpaceX khả dụng, mỗi lần có thể đưa 100+ “datacenter sats” lên quỹ đạo.

Bài toán chi phí: khi phóng lên trời có thể rẻ ngang xây dưới đất

Ý tưởng đưa trung tâm dữ liệu lên không gian nghe đắt đỏ, nhưng Aetherflux (và không chỉ mình họ) đang bám vào một xu hướng: giá phóng đang giảm nhanh.

• Hiện tại, phóng 1 kg trên Falcon Heavy của SpaceX khoảng 1.400 đô la.
• Theo tính toán của Google, nếu chi phí phóng rơi vào khoảng 200 đô la/kg vào khoảng năm 2030, tổng chi phí thiết lập và vận hành trung tâm dữ liệu ngoài không gian có thể tiệm cận trung tâm dữ liệu mặt đất.

Tại sao lại thế? Vì nhiều khoản “đau đầu” trên mặt đất biến mất khi lên quỹ đạo:

• Không phải mua hoặc thuê đất.
• Không phải xin phép xây dựng, lo dân cư xung quanh, tiếng ồn, tiêu chuẩn môi trường địa phương.
• Không phải đấu điện theo kiểu “căng lưới”, mà khai thác năng lượng Mặt Trời liên tục (gần như không bị che khuất theo chu kỳ ngày–đêm như dưới đất).

Dĩ nhiên, bạn đổi bài toán quy hoạch sang bài toán phóng, điều khiển, bảo trì và thay thế phần cứng trong môi trường bức xạ cao. Nhưng nếu chi phí mỗi kg phần cứng rẻ đủ, phương án “cứ phóng thêm” sẽ trở thành khả dĩ.

Không chỉ Aetherflux: Cuộc đua đưa datacenter ra ngoài bầu khí quyển

Aetherflux không cô đơn trong ý tưởng “datacenter ngoài không gian” này. Trong cuộc đua đến biên giới ít bị điều tiết nhất còn sót lại, đã có nhiều cái tên nhập cuộc:

• Orbits Edge, Starcloud – các startup với tầm nhìn tương tự về xử lý dữ liệu ở quỹ đạo.
• Google, Nvidia – các ông lớn công nghệ cũng đã bày tỏ tham vọng hoặc nghiên cứu hướng này.

Trước đó, ngành hạ tầng đã từng thử:

• Nhấn chìm datacenter xuống biển để tận dụng làm mát tự nhiên.
• Chôn sâu dưới lòng đất để tối ưu nhiệt độ và bảo mật vật lý.

Không gian chỉ đơn giản là bước logic tiếp theo: nhiều năng lượng hơn, ít luật lệ hơn, và khoảng không gần như vô hạn – ít nhất là theo nghĩa “không bị hạn chế bởi địa chính trị và mật độ dân cư như trên mặt đất”.

Sản phẩm thực tế: inference AI, băng thông multi-gigabit, uptime gần như liên tục

Về mặt dịch vụ, Aetherflux hiện tại rất dè dặt về giá, nhưng không giấu giếm hướng đi sản phẩm: “Sản phẩm đầu tiên của chúng tôi sẽ tập trung vào tính toán suy luận AI đa dụng cho khách hàng,” — người phát ngôn của Aetherflux chia sẻ qua email.

Những gì họ hứa hẹn:

• Compute inference AI đa dụng, phục vụ mô hình và tác nhân chạy ở tầng ứng dụng.
• Băng thông ở mức multi-gigabit, đủ để kéo dữ liệu vào/ra từ nhiều khu vực địa lý.
• Thời gian hoạt động gần như liên tục, nhờ lợi thế ít bị gián đoạn điện lưới và thời tiết.

Nói cách khác, “Galactic Brain” được thiết kế như một lớp gia tốc suy luận cho AI, không phải nơi huấn luyện mô hình khổng lồ từ đầu, mà là nơi chạy hàng triệu, hàng tỷ request suy luận mỗi ngày cho ứng dụng doanh nghiệp, dịch vụ đám mây, hoặc hệ thống tác nhân tự động.

GPU trên quỹ đạo: hao mòn, bức xạ và chiến lược “phóng liên tục”

Một câu hỏi thực dụng hơn: GPU trên vệ tinh sống được bao lâu? Trên mặt đất, dưới tải cao, GPU AI có thể phải thay sau vài năm vì hiệu suất, nhiệt, và công nghệ mới ra mắt. Trên quỹ đạo, chúng còn phải chịu thêm bức xạ vũ trụ và những rủi ro phần cứng khó dự đoán. Câu trả lời của Aetherflux không phải là kéo dài tuổi thọ từng con chip, mà là chấp nhận tốc độ thay thế cao và xây vòng đời phần cứng theo kiểu “con thoi”: “Cách tiếp cận của chúng tôi là liên tục phóng phần cứng mới và nhanh chóng tích hợp các kiến trúc mới nhất. Những hệ thống cũ hơn sẽ đảm nhiệm các tác vụ ưu tiên thấp hơn và khai thác trọn vẹn vòng đời hữu ích của các GPU cao cấp.”

Điều này cho thấy mô hình vận hành của Aetherflux gần với cách các hyperscaler dưới mặt đất đang làm:

• Tầng “GPU mới nhất”: chạy workload quan trọng, nhạy về độ trễ, yêu cầu hiệu suất tối đa.
• Tầng “GPU cũ đi dần”: chuyển dần sang tác vụ ưu tiên thấp, batch, ít nhạy về thời gian.

Khác biệt là: thay vì rút card khỏi rack trong datacenter, họ đẩy cả thế hệ phần cứng mới lên bằng tên lửa, để lớp cũ trôi dần về “tầng dưới” trong chính chòm vệ tinh.

Tương lai hay chỉ là demo xa xỉ?

Ý tưởng datacenter không gian luôn nằm ở ranh giới giữa chiến lược và khoa học viễn tưởng. Aetherflux đang cố kéo nó sát hơn về phía “có thể kinh doanh được”, nhưng vẫn còn rất nhiều câu hỏi mở:

• Kinh tế thật sự:
• • Chi phí phần mềm, vận hành, bảo trì, thay thế so với datacenter mặt đất?
  • Chi phí latency (độ trễ) cho các workload nhạy cảm?
• Vận hành & rủi ro:
• • Rác không gian, va chạm, khủng hoảng quỹ đạo nếu ai cũng phóng “datacenter sats”?
  • Bảo mật vật lý và logic khi hạ tầng trọng yếu nằm ngoài vùng kiểm soát truyền thống?
• Quy định & chủ quyền dữ liệu:
• • Luật bảo vệ dữ liệu, quyền tài phán khi dữ liệu “chạy qua quỹ đạo”?
  • Quốc gia nào có quyền kiểm soát, yêu cầu truy cập, hoặc can thiệp vào các datacenter trên quỹ đạo?

Dù vậy, chính tốc độ phát triển quá nhanh của AI đang tạo áp lực buộc ngành phải tính đến những phương án cực đoan hơn: nếu chúng ta thực sự nghiêm túc với AGI và hệ thống tác nhân toàn cầu, thì những ý tưởng từng bị xem là “viễn tưởng” như năng lượng không gian, datacenter quỹ đạo, hay hạ tầng compute nổi trên đại dương sẽ tiếp tục được đưa ra thử nghiệm. Aetherflux, với “Galactic Brain”, đơn giản là một trong những tay chơi đầu tiên sẵn sàng đặt tiền (và GPU) lên bàn.

Aetherflux không chỉ là một startup không gian nữa, mà đang tự định vị mình ở giao điểm giữa ba xu hướng lớn: khát compute AI, bế tắc hạ tầng dưới đất, và cuộc đua thương mại hóa không gian. Dự án “Galactic Brain” của họ vừa táo bạo vừa gây tranh cãi: datacenter trên quỹ đạo, chạy inference AI bằng năng lượng Mặt Trời, băng thông multi-gigabit và vòng đời phần cứng được cập nhật bằng… tên lửa.

Thành công hay thất bại, Aetherflux đang giúp mở rộng cuộc tranh luận quan trọng: đến mức nào thì chúng ta sẵn sàng tái cấu trúc toàn bộ hạ tầng số để đáp ứng cơn đói compute của AI? Và liệu tương lai của trung tâm dữ liệu sẽ nằm dưới đất, dưới biển, dưới lòng đất – hay xoay quanh Trái Đất trong các “đám mây” vệ tinh GPU?