Một “động cơ” đại dương đang trục trặc

Một trong những hệ thống hải lưu lớn nhất hành tinh – North Atlantic Subpolar Gyre – đang yếu đi nhanh chóng đến mức có thể sụp đổ hoàn toàn, theo nghiên cứu mới từ Đại học Exeter (Anh).

Từ những năm 1950, hệ thống này đã mất dần sự ổn định, tiến gần đến “điểm bùng” (tipping point) – ngưỡng mà khi vượt qua, khí hậu châu Âu có thể thay đổi đột ngột và không thể đảo ngược.

“Kết quả của chúng tôi là bằng chứng độc lập cho thấy Bắc Đại Tây Dương đang mất ổn định. Dù chưa thể xác định thời điểm chính xác, nhưng ngưỡng nguy hiểm đang đến gần.”
— Tiến sĩ Beatriz Arellano Nava

Dòng hải lưu giữ ấm cho châu Âu

Ảnh: mô phỏng vòng hải lưu Subpolar Gyre

North Atlantic Subpolar Gyre là vòng hải lưu khổng lồ xoay tròn ở phía nam Greenland, chịu trách nhiệm vận chuyển nhiệt từ vùng nhiệt đới lên phía bắc.

Nó là một phần của hệ thống lớn hơn gọi là AMOC (Atlantic Meridional Overturning Circulation) – “băng chuyền nhiệt” của đại dương, giúp duy trì khí hậu ôn hòa ở châu Âu và bờ đông Hoa Kỳ.

Nếu hệ thống này chậm lại hoặc ngừng lại, hậu quả sẽ cực kỳ nghiêm trọng:

• Châu Âu có thể rơi vào một “Tiểu Kỷ Băng Hà” như giai đoạn 1300–1850,
• Mùa đông khắc nghiệt,
• Mất mùa quy mô lớn,
• Và những biến động khí hậu dây chuyền toàn cầu.

Trong lần Tiểu Kỷ Băng Hà trước, nhiệt độ trung bình giảm khoảng 2°C, sông Thames ở London từng đóng băng hoàn toàn.

Từ vỏ sò đến dự báo khí hậu toàn cầu

Không có dữ liệu hải dương cổ xưa, các nhà khoa học đã tìm đến một “kho dữ liệu tự nhiên”: vỏ sò cổ đại. Hai loài – ocean quahog và dog cockle – sinh sống dưới đáy Bắc Đại Tây Dương, tạo ra vòng tăng trưởng hằng năm tương tự như vòng tuổi cây.

Thành phần hóa học trong từng lớp vỏ ghi lại điều kiện nhiệt độ và dòng chảy qua hàng thế kỷ.

“Những dải vỏ sò là hồ sơ không gián đoạn, giúp chúng ta đọc được lịch sử của đại dương – từng năm một.”
— Dr. Nava

Từ đó, nhóm phát hiện hai giai đoạn mất ổn định lớn trong 150 năm qua:

1. Trước năm 1920
2. Từ năm 1950 đến nay – giai đoạn hiện tại mạnh hơn, kéo dài và nguy hiểm hơn.

“Điểm gãy” khí hậu đang đến gần

Nếu North Atlantic Subpolar Gyre vượt qua ngưỡng ổn định, hệ quả có thể là “chuỗi phản ứng khí hậu toàn cầu”:

• Gia tăng hiện tượng thời tiết cực đoan tại châu Âu.
• Mưa lũ thất thường, mùa hè nóng hơn – mùa đông lạnh buốt hơn.
• Bờ biển phía đông Mỹ có thể chứng kiến mực nước biển dâng cao đột biến.
• Bắc Âu có thể mang khí hậu lạnh khắc nghiệt như Canada.

“Một sự suy yếu đột ngột có thể kích hoạt hàng loạt biến động khí hậu dây chuyền.”
— Trích báo cáo, Science Advances (2025)

Box: Hiểu nhanh về hệ thống AMOC – “băng chuyền nhiệt” của hành tinh

Dòng chảy bề mặt (warm current)

• Vai trò: Mang nước ấm từ vùng nhiệt đới về phía Bắc Đại Tây Dương
• Ảnh hưởng khi suy yếu: Giữ cho châu Âu và Bắc Mỹ có khí hậu ôn hòa

Dòng chảy sâu (cold current)

• Vai trò: Mang nước lạnh giàu muối trở lại vùng nhiệt đới
• Ảnh hưởng khi suy yếu: Ổn định chu kỳ nhiệt toàn cầu

Tác nhân gây rối

• Vai trò: Băng tan ở Greenland → nước ngọt loãng → mật độ giảm → dòng chảy chậm lại
• Ảnh hưởng khi suy yếu: “Kẹt động cơ” khí hậu toàn cầu

Khi khoa học chạm vào viễn tưởng

Kịch bản trong bộ phim “The Day After Tomorrow” (2004) – nơi dòng hải lưu toàn cầu dừng lại và hành tinh bước vào kỷ băng hà – từng bị xem là phóng đại.

Giờ đây, nghiên cứu mới cho thấy nó không còn quá xa thực tế.

Hệ quả tiềm ẩn cho châu Âu

Dù North Atlantic Subpolar Gyre chưa sụp đổ hoàn toàn, nhưng đang yếu đi đáng kể – và AMOC cũng không còn ổn định.

Nếu xu hướng này tiếp diễn:

• Anh và Bắc Âu có thể trải qua mùa đông lạnh chưa từng có trong thế kỷ 21,
• Đông Mỹ có thể mực nước biển tăng nhanh hơn mức toàn cầu,
• Và các cực khí hậu (nóng – lạnh, khô – ẩm) sẽ càng cực đoan.

“Giảm nhanh phát thải khí nhà kính là cách duy nhất để tránh kịch bản vượt ngưỡng.”
— Dr. Beatriz Arellano Nava

Thuật ngữ nhanh

• Subpolar Gyre: Vòng hải lưu xoay tròn dưới Bắc Cực, điều phối nhiệt và muối trong đại dương.
• AMOC: Hệ thống dòng chảy mang nước ấm từ xích đạo lên phía bắc, được ví như “trái tim” điều hòa nhiệt toàn cầu.
• Tipping Point: Ngưỡng chuyển trạng thái – khi vượt qua, hệ thống tự sụp đổ và không thể quay lại.

Kết luận: Chúng ta đang sống trong thời điểm bản lề

Nghiên cứu của Đại học Exeter nhắc nhở rằng biến đổi khí hậu không chỉ là chuyện nhiệt độ tăng – mà là sự mất ổn định của toàn bộ hệ thống hành tinh.

Nếu “động cơ” Bắc Đại Tây Dương ngừng vận hành, một châu Âu lạnh giá, khô cằn và đầy biến động có thể trở lại – sớm hơn ta nghĩ.

“Chúng ta không thể dừng thời tiết, nhưng có thể làm chậm sự tan chảy.”
— Editorial Note, 2025