Chính phủ Vương Quốc Anh đang đối mặt với lời kêu gọi hạn chế quyền truy cập VPN của trẻ em.

Sau khi các hạn chế khắt khe về kiểm tra độ tuổi trên internet thuộc Đạo Luật An Toàn Trực Tuyến (Online Safety Act — OSA) có hiệu lực mùa hè này, người Anh đã nhanh chóng tìm cách vượt qua. Một số mẹo lan truyền, như dùng chế độ chụp ảnh trong trò chơi Death Stranding để vượt kiểm tra khuôn mặt. Nhưng cuối cùng, giải pháp đơn giản nhất đã thắng thế: VPN.

Mạng riêng ảo (VPN) tỏ ra cực kỳ hiệu quả trong việc vượt qua kiểm tra độ tuổi ở Anh, cho phép người dùng giả mạo địa chỉ IP từ quốc gia khác để các kiểm tra không xuất hiện ngay từ đầu. BBC cho biết vài ngày sau khi luật có hiệu lực, 5 trong số 10 ứng dụng miễn phí hàng đầu trên App Store iOS là VPN. WindscribeVPN chia sẻ dữ liệu cho thấy lượng người dùng tăng vọt, NordVPN tuyên bố doanh số mua tăng 1.000%, và ProtonVPN báo cáo còn cao hơn với mức tăng 1.800% số lượt đăng ký ở Anh trong cùng thời gian.

Điều này không bị các nhà hoạch định chính sách bỏ qua. Những lời xì xào đã bắt đầu rằng cần phải hành động, rằng đạo luật bảo vệ trẻ em tiêu biểu của Anh đã bị biến thành trò cười, và rằng VPN là vấn đề.

OSA trở thành luật ở Anh vào năm 2023, nhưng đến tháng 7, các biện pháp quan trọng nhất mới có hiệu lực. Luật yêu cầu các website và dịch vụ trực tuyến triển khai “kiểm tra độ tuổi mạnh” để ngăn người dưới 18 truy cập vào một loạt “tài liệu gây hại”, chủ yếu là nội dung khiêu dâm và nội dung cổ vũ tự sát hoặc tự làm hại. Trên thực tế, điều này có nghĩa từ các trang web khiêu dâm cho đến Bluesky giờ yêu cầu người dùng ở Anh vượt qua kiểm tra độ tuổi — thường là xác minh thẻ tín dụng hoặc quét khuôn mặt — để được truy cập đầy đủ. Không khó hiểu vì sao quá nhiều người đã đăng ký VPN.

Ủy Viên Trẻ Em Rachel de Souza, người được chính phủ bổ nhiệm để đại diện cho lợi ích của trẻ em, nói với BBC vào tháng 8 rằng quyền truy cập VPN là “một lỗ hổng tuyệt đối cần bị bịt lại.” Văn phòng của bà công bố báo cáo kêu gọi phần mềm này phải được chặn sau cùng loại “đảm bảo độ tuổi rất hiệu quả” mà người ta đang dùng VPN để né tránh.

“Không có gì là bất khả thi.”

De Souza không đơn độc. Chính phủ đã đối mặt với chất vấn tại Thượng Viện về lý do tại sao VPN không được tính đến ngay từ đầu, trong khi một sửa đổi được đề xuất đối với Dự Luật Phúc Lợi Trẻ Em Và Trường Học sẽ áp đặt yêu cầu chặn theo độ tuổi đối với VPN như bà de Souza đề xuất. Từ tận năm 2022, trước khi Công Đảng lên nắm quyền, Nghị sĩ Công Đảng Sarah Champion đã dự đoán rằng VPN sẽ “làm suy yếu hiệu quả” của OSA, và kêu gọi chính phủ khi đó “tìm giải pháp.”

Một bài viết gần đây của TechRadar làm dấy lên đồn đoán rằng chính phủ đang cân nhắc hành động, đưa tin rằng Ofcom — cơ quan quản lý truyền thông của Anh và là đơn vị thực thi OSA — đang “giám sát việc sử dụng VPN” sau khi đạo luật có hiệu lực. TechRadar không thể xác nhận chính xác hình thức giám sát đó, dù Ofcom khẳng định lo ngại rằng việc sử dụng cá nhân bị theo dõi là không có cơ sở. Một người phát ngôn ẩn danh của Ofcom chỉ xác nhận với trang rằng họ dùng “một nhà cung cấp bên thứ ba hàng đầu,” và dữ liệu được tổng hợp, “không có thông tin định danh cá nhân hoặc ở cấp độ người dùng.” (Dữ liệu “đã ẩn danh” thường không thật sự ẩn danh, nhưng dĩ nhiên, chúng ta không biết liệu có phải trường hợp này hay không.)

Dẫu vậy, nghiên cứu đó có thể là một mảnh ghép quan trọng. Mặc dù việc sử dụng VPN ở Anh rõ ràng đã tăng kể từ tháng 7, nhưng vẫn chưa chắc có bao nhiêu đến từ trẻ em, và bao nhiêu từ người lớn không muốn giao nộp dữ liệu sinh trắc học hoặc tài chính để đăng nhập Discord. Ofcom đang nghiên cứu việc trẻ em dùng VPN, nhưng công việc đó sẽ mất thời gian.

Chính phủ luôn khẳng định rằng họ không cấm VPN, và đến nay điều đó chưa thay đổi. “Hiện không có kế hoạch cấm sử dụng VPN, vì có những lý do chính đáng để dùng chúng,” Nữ Nam Tước Lloyd of Effra, một bộ trưởng tại Bộ Khoa Học, Đổi Mới Và Công Nghệ, nói với Thượng Viện tháng trước. Tuy nhiên, ngay sau đó bà bổ sung rằng “không có gì là bất khả thi,” để lại bóng ma hạn chế VPN vẫn lơ lửng.

“Rất khó để ngăn mọi người sử dụng VPN.”

Một lệnh cấm toàn diện, chẳng hạn yêu cầu các nhà cung cấp dịch vụ internet chặn lưu lượng VPN ngay từ nguồn, dù sao cũng khó xảy ra. Không có làn sóng phản đối chính trị nghiêm trọng cho phương án này, và như chính phủ thừa nhận, có rất nhiều lý do chính đáng để dùng VPN mà không liên quan đến hạn chế độ tuổi đối với nội dung khiêu dâm.

“VPN phục vụ nhiều mục đích,” Ryan Polk, giám đốc chính sách tại Internet Society, nói với tôi. “Doanh nghiệp dùng chúng để cho phép đăng nhập an toàn cho nhân viên; nhà báo dựa vào chúng để bảo vệ nguồn tin; các cộng đồng yếu thế dùng chúng để đảm bảo giao tiếp riêng tư; người dùng thường ngày được lợi về quyền riêng tư và bảo mật; thậm chí game thủ dùng chúng để cải thiện hiệu năng và giảm độ trễ.”

Hơn nữa, tất cả những người tôi hỏi đều đồng ý rằng cấm VPN là một cuộc chiến khó khăn. “Chặn việc sử dụng VPN phức tạp về mặt kỹ thuật và phần lớn là không hiệu quả,” Laura Tyrylyte, trưởng bộ phận PR của Nord Security, cho biết. James Baker, quản lý chương trình quyền lực nền tảng và tự do biểu đạt tại Open Rights Group, nói đơn giản hơn: “Rất khó để ngăn mọi người sử dụng VPN.”

Một số người gợi ý rằng chính phủ có thể yêu cầu các trang thuộc phạm vi hạn chế của OSA chặn toàn bộ lưu lượng truy cập từ VPN, giống như nhiều dịch vụ streaming đã làm. Tuy nhiên, điều đó lại mang đến những rắc rối riêng.

“Các website cung cấp nội dung sẽ đối mặt với lựa chọn bất khả thi,” Polk nói, vì không có cách đáng tin cậy để biết người dùng VPN ban đầu đến từ Anh hay nơi khác. “Họ sẽ phải hoặc chặn toàn bộ người dùng từ Anh (từ bỏ thị trường) hoặc chặn tất cả người dùng VPN truy cập website.”

Điều đó khiến việc hạn chế theo độ tuổi đối với chính VPN trở thành kết quả có khả năng nhất. OSA đã cấm các nền tảng trực tuyến quảng bá VPN cho trẻ em như một cách vượt qua kiểm tra độ tuổi, nên mở rộng đạo luật để bao trùm chính VPN có lẽ không phải cú kéo quá dài. Xét về kỹ thuật, đây sẽ là lựa chọn dễ triển khai nhất, nhưng vẫn đi kèm hệ quả.

Cả Tyrylyte và Baker đều cảnh báo rằng bất kỳ nỗ lực hạn chế việc dùng VPN sẽ đẩy người dùng đến hành vi rủi ro hơn, hoặc chuyển sang các VPN kém uy tín với thực hành quyền riêng tư tệ, hoặc các hình thức chia sẻ trực tiếp đơn giản hơn, như USB, vốn tạo ra rủi ro bảo mật mới. Ở một góc độ nào đó, điều này đã xảy ra — cả hai chỉ ra rằng Nord và các VPN trả phí khác yêu cầu thẻ tín dụng, đồng nghĩa người dùng chưa đủ tuổi có khả năng đổ sang các lựa chọn miễn phí, mà Baker gọi là rủi ro quyền riêng tư “vì họ nhiều khả năng chỉ đang bán dữ liệu cá nhân của bạn.”

Anh là một trong những quốc gia đầu tiên triển khai hạn chế độ tuổi trực tuyến, nhưng cũng như các quốc gia và bang khác đã đi theo vết xe này, chúng ta có thể kỳ vọng nhiều chính phủ sẽ sớm đặt VPN dưới kính hiển vi. Australia đã cấm mạng xã hội cho người dưới 16 tuổi, EU đang thử nghiệm hạn chế riêng, và nhiều bang ở Mỹ đã áp dụng giới hạn độ tuổi trên internet. Chừng nào VPN vẫn là cách vượt rào hiệu quả nhất, thì tranh cãi về hạn chế VPN sẽ tiếp diễn. Ở Mỹ, nó đã bắt đầu. Đảng Cộng Hòa tại Michigan đã đề xuất lệnh cấm VPN ở cấp độ nhà cung cấp dịch vụ internet, trong khi các nhà lập pháp Wisconsin đang tranh luận đề xuất yêu cầu các trang người lớn chặn hoàn toàn lưu lượng VPN.

Dù bạn sống ở đâu, cơn hoảng loạn VPN mới chỉ bắt đầu.