Tượng Moai trên Đảo Phục Sinh từ lâu là một bí ẩn đối với các nhà nghiên cứu, khi họ tìm cách lý giải cách người Rapa Nui cổ đại di chuyển những khối đá to lớn này khắp đảo. Và giờ đây, một nhóm các nhà nhân chủng học tin rằng họ có thể đã tìm ra câu trả lời—thông qua một loạt thí nghiệm vật lý kỳ lạ nhưng cực kỳ thuyết phục.

Trong một bài báo mới trên Journal of Archaeological Science, các nhà nhân chủng học Carl Lipo và Terry Hunt đã phân tích 962 bức tượng Moai, tạo ra các mô hình 3D độ phân giải cao để nghiên cứu thiết kế và khả năng di chuyển của chúng.

Từ đó, họ phát triển một thí nghiệm nhằm kiểm tra liệu một bức tượng Moai có thể “đi bộ” từ mỏ đá đến bệ nghi lễ hay không—và thực sự thử nghiệm trực tiếp tại hiện trường.

Thí nghiệm Moai biết đi

Các nhà nghiên cứu đã xác nhận, thông qua mô hình 3D và thí nghiệm thực địa, rằng người Rapa Nui cổ đại đã “đi bộ” cùng những bức tượng Moai biểu tượng này.

Kết quả thí nghiệm cho thấy, chỉ với dây thừng và một nhóm khoảng 18 người, các bức tượng Moai có thể “lảo đảo” tiến lên theo chuyển động zig-zag: một bản sao Moai nặng 4,35 tấn có thể di chuyển khoảng 100 mét trong 40 phút. Thí nghiệm này bác bỏ các giả thuyết trước đây rằng người Rapa Nui sử dụng phương tiện gỗ để vận chuyển tượng, hoặc những giả thuyết hoang đường hơn, cho rằng Moai là di tích của nền văn minh ngoài hành tinh.

“Mọi người đã đưa ra đủ loại giả thuyết nghe có vẻ khả thi, nhưng chưa ai thực sự kiểm tra bằng chứng để chứng minh rằng bạn có thể học hỏi về quá khứ và giải thích hiện trạng một cách khoa học,” Carl Lipo, tác giả chính nghiên cứu và nhà nhân chủng học tại Đại học Binghamton, phát biểu.

Sự tinh tế trong từng chi tiết

Khi tạo mô hình 3D của Moai, các nhà nghiên cứu nhận thấy một số đặc điểm thiết kế giúp tượng dễ vận chuyển hơn. Cụ thể, chúng có đế hình chữ D rộng và hơi nghiêng về phía trước—có lẽ do chiếc mũi lớn đặc trưng. Họ nhận ra rằng việc sử dụng chuyển động “đứng thẳng và lắc lư” là cách dễ dàng nhất để tượng “đi bộ”.

Những con đường trên Rapa Nui cũng củng cố giả thuyết này. Các con đường rộng khoảng 4,5 mét, mặt lõm, dường như “được thiết kế có chủ đích thay vì ngẫu nhiên,” giúp Moai di chuyển ổn định. Bằng chứng khảo cổ còn gợi ý rằng chính các bức tượng Moai đã “địa hình hóa” đường đi, tạo các gờ và chỗ lõm để các tượng tiếp theo di chuyển dễ dàng hơn.

“Chi tiết kỹ thuật này biến những chuyển động vốn có thể bất ổn trên địa hình gồ ghề thành một tiến trình được kiểm soát dọc theo con đường đã chuẩn bị,” nghiên cứu viết.

Kỹ thuật “đi bộ” của Moai

“Vật lý hoàn toàn hợp lý,” Lipo nói. “Thí nghiệm thực tế chứng minh điều đó… Mỗi lần họ di chuyển tượng, có cảm giác như họ đang tạo đường đi. Đường chính là một phần của việc di chuyển tượng. Chúng tôi thực sự thấy nhiều phiên bản đường đi song song chồng lên nhau.”

Vấn đề đã được giải quyết?

Cuộc tranh luận về “cách di chuyển chính xác” các bức tượng Moai từng nóng như một cuộc chiến khoa học. Một phần lớn bài báo dành riêng để bác bỏ các lý thuyết khác.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng giả thuyết “Moai biết đi” còn phù hợp với truyền thuyết và ca dao của người Rapa Nui, vốn mô tả tượng “đi bộ” từ mỏ đá. Nếu lý thuyết mới này đúng, đó chính là minh chứng sống động cho trí tuệ và sáng tạo của những kỹ sư cổ đại này.

“Người Rapa Nui cực kỳ thông minh. Họ đã tìm ra cách thực hiện với những tài nguyên sẵn có. Điều này thực sự tôn vinh họ, cho thấy những gì họ có thể đạt được, và chúng ta còn nhiều điều để học hỏi từ họ,” Lipo kết luận.