Vòng Đời Công Nghệ Bị Rút Ngắn

Tháng 9/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong thế giới công nghệ di động khi Apple chuẩn bị phát hành iOS 26 - phiên bản hệ điều hành di động mới nhất của hãng sau khi được công bố tại WWDC vào tháng 6 năm nay. Tuy nhiên, đằng sau sự phấn khích về các tính năng mới là một vấn đề môi trường đáng báo động: hàng chục triệu thiết bị sẽ bị loại khỏi chu kỳ cập nhật.

Theo thông báo chính thức từ Apple tại WWDC 2025, iOS 26 sẽ không hỗ trợ các mẫu iPhone XR, XS và XS Max - những mẫu được phát hành vào năm 2018 với chip A12 Bionic . Quyết định này đánh dấu việc Apple chính thức khiến chip A12 trở nên lỗi thời, buộc người dùng phải lựa chọn giữa việc tiếp tục sử dụng thiết bị với hệ điều hành không còn được cập nhật bảo mật, hoặc nâng cấp lên thiết bị mới hơn .

Công ty quản lý chất thải Business Waste đã thực hiện một nghiên cứu mới cho thấy tác động môi trường đáng kể của quyết định này. Theo đó, khoảng 75 triệu thiết bị có thể bị loại bỏ, tạo ra hơn 1,2 triệu kilogram rác thải điện tử trên toàn cầu. Mặc dù một số người dùng sẽ tiếp tục sử dụng các thiết bị cũ của họ, nhưng những chiếc điện thoại này sẽ dần trở nên lỗi thời và nhiều người sẽ chọn nâng cấp lên mẫu mới, tiềm ẩn làm gia tăng núi rác thải điện tử đang ngày càng lớn.

Giá Trị Tài Nguyên Bị Lãng Phí

Điều đáng chú ý là giá trị vật liệu có thể được thu hồi từ việc tái chế những chiếc iPhone cũ này. Business Waste ước tính rằng 75 triệu thiết bị này chứa:

• Hơn 1.208.800 kilogram đồng
• Khoảng 1.238.944 kilogram palladium
• Và 2.569 kilogram vàng

Trong số các kim loại quý này, vàng là có giá trị nhất, tiềm năng đáng giá hơn 200 triệu bảng Anh (tương đương 268 triệu đô la Mỹ). Tổng giá trị các vật liệu có thể thu hồi được ước tính vượt quá 271 triệu bảng Anh (363 triệu đô la Mỹ).

"Đây không chỉ là vấn đề về rác thải, mà còn là sự lãng phí tài nguyên quý giá," Graham Matthews của Business Waste nhận định. "Mỗi chiếc iPhone chứa khoảng 30 nguyên tố khác nhau trong bảng tuần hoàn, bao gồm các kim loại quý như vàng, bạc, đồng và palladium, cùng với nhiều nguyên tố đất hiếm."

Tác Động Môi Trường Nghiêm Trọng

Rác thải điện tử (e-waste) đang trở thành một trong những thách thức môi trường lớn nhất của thời đại chúng ta. Theo Matthews, "Rác thải điện tử là dòng chất thải rắn phát triển nhanh nhất trên thế giới với hơn 50 triệu tấn được tạo ra trên toàn cầu mỗi năm."

Vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn khi một báo cáo của Liên Hợp Quốc công bố năm ngoái cảnh báo về mối đe dọa ngày càng tăng của rác thải điện tử, cho biết rác thải này đang tích tụ nhanh gấp năm lần so với tốc độ tái chế.

Những chiếc điện thoại thông minh kết thúc vòng đời tại các bãi chôn lấp có thể gây ra những tác động môi trường nghiêm trọng:

• Các chất độc hại như chì, thủy ngân và cadmium rò rỉ vào đất và nước ngầm
• Pin lithium-ion có thể gây cháy và phát tán các chất độc hại vào không khí
• Phá hủy môi trường sống của động vật hoang dã
• Ảnh hưởng đến sức khỏe con người thông qua ô nhiễm nước và không khí

Matthews nhấn mạnh: "Rác thải điện tử kết thúc ở bãi chôn lấp có thể gây hại cho môi trường và thậm chí cả dân số con người khi các chất độc hại rò rỉ và làm ô nhiễm khu vực xung quanh. Vì vậy, đặc biệt quan trọng để đảm bảo bạn tái chế các thiết bị cũ một cách có trách nhiệm."

Thói Quen Người Tiêu Dùng Là Một Phần Của Vấn Đề

Mặc dù có những lo ngại về môi trường, nhưng một báo cáo từ công ty nghiên cứu CCS Insight cho thấy ít hơn một phần ba người tiêu dùng châu Âu bán lại hoặc đổi thiết bị cũ của họ. Điều này đang kìm hãm nguồn cung cấp thiết bị đã qua sử dụng, vốn có thể kích thích thị trường các lựa chọn thân thiện với môi trường hơn so với việc mua mới.

Sự thiếu nhận thức và thiếu cơ sở hạ tầng thuận tiện để tái chế là những rào cản chính. Nhiều người tiêu dùng không biết làm thế nào hoặc ở đâu để tái chế thiết bị điện tử của họ một cách đúng đắn. Nhiều người khác giữ điện thoại cũ trong ngăn kéo như một thiết bị dự phòng, không nhận ra giá trị của vật liệu bên trong hoặc tác động môi trường của việc không tái chế.

Theo một cuộc khảo sát gần đây, trung bình mỗi hộ gia đình tại các nước phát triển có từ 2 đến 3 thiết bị điện tử không sử dụng được lưu trữ tại nhà. Đây là một "mỏ vàng đô thị" đáng kể đang chờ được khai thác.

Không Chỉ Là Vấn Đề Của Apple

Vấn đề rác thải điện tử không chỉ giới hạn ở Apple và iPhone. Mạng lưới Nhóm Nghiên cứu Lợi ích Công cộng Hoa Kỳ (PIRG) đã cảnh báo vào đầu năm nay rằng ngày kết thúc vòng đời sắp tới của Windows 10 (14 tháng 10) sẽ khiến tới 400 triệu máy tính không thể nâng cấp lên phiên bản tiếp theo do các yêu cầu phần cứng tùy ý.

PIRG cũng đã thiết lập một trang web Nghĩa địa Rác thải Điện tử trực tuyến liệt kê các thiết bị khác nhau đã "về Silicon Heaven", tính toán tổng trọng lượng của tất cả các thiết bị đã chết, và cho phép người dùng sắp xếp danh sách theo thương hiệu, danh mục và lý do ngừng sử dụng.

Mỗi năm, lượng rác thải điện tử trên đầu người là 11,2 kg, một con số đáng báo động khi xét đến quy mô dân số toàn cầu.

Giải Pháp Và Hướng Đi

Trong bối cảnh ngày càng nhiều thiết bị điện tử trở nên lỗi thời, các chuyên gia đề xuất một số giải pháp:

1. Tái chế có trách nhiệm

Lựa chọn tốt nhất cho bất kỳ thiết bị cũ không được hỗ trợ nào là tái chế chúng, thay vì để chúng kết thúc ở bãi chôn lấp. Nhiều nhà sản xuất, bao gồm cả Apple, cung cấp các chương trình tái chế cho phép người tiêu dùng trả lại thiết bị cũ để xử lý an toàn.

Apple có chương trình Apple Trade In, nơi khách hàng có thể đổi thiết bị cũ để lấy tín dụng hoặc tái chế miễn phí. Công ty tuyên bố rằng họ có thể thu hồi tới 99% vật liệu từ iPhone đã qua sử dụng thông qua robot tháo dỡ Daisy của họ.

2. Thị trường thiết bị đã qua sử dụng

Thúc đẩy thị trường thiết bị đã qua sử dụng không chỉ kéo dài vòng đời của các sản phẩm mà còn giảm nhu cầu về tài nguyên mới. Các công ty như Back Market, Swappie và Refurbed đang phát triển thị trường thiết bị tân trang, cung cấp điện thoại đã qua sử dụng với bảo hành và giá thấp hơn.

3. Cải thiện khả năng sửa chữa

Phong trào "Right to Repair" (Quyền được sửa chữa) đang giành được động lực trên toàn cầu, với các luật mới yêu cầu các nhà sản xuất cung cấp phụ tùng, công cụ và tài liệu sửa chữa cho người tiêu dùng và các cửa hàng sửa chữa độc lập.

Một thiết bị có thể sửa chữa là một thiết bị có thể được sử dụng lâu hơn, giảm lượng rác thải điện tử. Những công ty như Framework đang thiết kế laptop có thể nâng cấp dễ dàng, cho thấy một hướng đi khác cho ngành công nghiệp.

4. Chính sách của chính phủ

Báo cáo của Liên Hợp Quốc kêu gọi cải thiện quản lý rác thải điện tử và yêu cầu các chính phủ đưa ra các chính sách để khuyến khích việc tái sử dụng thiết bị hoặc tái chế vật liệu thành phần của chúng bởi ngành công nghiệp.

Những chính sách như Trách nhiệm Mở rộng của Nhà sản xuất (EPR) buộc các nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm về sản phẩm của họ trong toàn bộ vòng đời, bao gồm cả giai đoạn xử lý cuối cùng.

5. Thiết kế bền vững hơn

Các nhà sản xuất có thể đóng một vai trò quan trọng bằng cách thiết kế các sản phẩm dễ tháo rời, sửa chữa và tái chế. Điều này có thể bao gồm:

• Sử dụng vật liệu có thể tái chế
• Giảm sử dụng các chất độc hại
• Thiết kế mô-đun cho phép thay thế và nâng cấp các bộ phận riêng lẻ
• Cung cấp cập nhật phần mềm lâu dài hơn để kéo dài vòng đời sản phẩm

Tầm Nhìn Về Tương Lai

Khi chúng ta tiến tới tương lai, việc quản lý rác thải điện tử sẽ trở nên ngày càng quan trọng. Các chuyên gia dự đoán rằng lượng rác thải điện tử toàn cầu có thể đạt 74 triệu tấn vào năm 2030 nếu không có hành động đáng kể.

"Chúng ta cần một mô hình kinh tế tuần hoàn cho điện tử, nơi các sản phẩm được thiết kế để tồn tại lâu hơn, dễ sửa chữa hơn và cuối cùng có thể tái chế hiệu quả," một chuyên gia về quản lý rác thải bình luận. "Đây không phải là một vấn đề chỉ các nhà sản xuất hoặc người tiêu dùng có thể giải quyết một mình - nó đòi hỏi sự hợp tác giữa tất cả các bên liên quan."

Trong khi Apple và các công ty công nghệ khác có thể đưa ra lý do kinh doanh và kỹ thuật cho việc ngừng hỗ trợ các thiết bị cũ, tác động môi trường và xã hội của những quyết định này cần được xem xét kỹ lưỡng. Việc loại bỏ 75 triệu iPhone do iOS 26 không phải là một sự kiện riêng lẻ, mà là một phần của một vấn đề lớn hơn đòi hỏi sự thay đổi hệ thống trong cách chúng ta sản xuất, sử dụng và xử lý công nghệ.

Kết Luận

Khi iOS 26 ra mắt vào tháng này, nó không chỉ đánh dấu một bước tiến trong công nghệ di động mà còn là một lời nhắc nhở về chi phí môi trường của chu kỳ nâng cấp nhanh chóng. Khoảng 75 triệu thiết bị có khả năng trở thành lỗi thời đại diện cho cả một thách thức và một cơ hội: thách thức để quản lý rác thải điện tử ngày càng tăng và cơ hội để thu hồi các vật liệu quý giá có thể được sử dụng trong sản xuất mới.

Là người tiêu dùng, chúng ta có sức mạnh để tạo ra sự thay đổi thông qua các lựa chọn của mình - từ việc tái chế có trách nhiệm đến hỗ trợ các nhà sản xuất có cam kết với thiết kế bền vững. Khi sự phát triển công nghệ tiếp tục tăng tốc, việc bảo vệ hành tinh của chúng ta trước gánh nặng ngày càng tăng của rác thải điện tử phải là ưu tiên hàng đầu.